Μοντεσόρι, Μαρία

(Maria Montessori, Κιαραβάλε, Ανκόνα 1870 – Νόορντβαϊκ αν Ζέε, Ολλανδία 1952). Ιταλίδα παιδαγωγός. Το 1896 έγινε η πρώτη γυναίκα στην Ιταλία που πτυχίο ιατρικής. Έπειτα, αφού εργάστηκε ως βοηθός σε νοσοκομεία, άρχισε να ασκεί τη γενική ιατρική. Από το 1898 έως το 1900 ασχολήθηκε με την εκπαίδευση ανώμαλων παιδιών και επεξεργάστηκε, στηριζόμενη στη διδασκαλία του Ιτάρ και του Σεγκέν, αλλά προσαρμόζοντας τη προς τις ανθρωπολογικές αντιλήψεις της εποχής, το κατάλληλο υλικό για την ανάπτυξη των αισθήσεων των παιδιών αυτών, σημειώνοντας αξιόλογες επιτυχίες. Η M. κατόρθωσε να προετοιμάσει για τις απολυτήριες εξετάσεις του δημοτικού τέτοια παιδιά, χωρίς οι εξεταστές να αντιληφθούν την καθυστέρησή τους. Οι επιτυχίες που σημείωσε η M., η οποία στο μεταξύ είχε γίνει διευθύντρια του Ορθοφρενικού Διδασκαλείου και υφηγήτρια της υγιεινής και της ανθρωπολογίας, την παρακίνησαν σιγά-σιγά να επεκτείνει τα θετικά πειράματα της εκπαιδευτικής μεθοδολογίας και στον κόσμο των κανονικών παιδιών. Ευνοϊκή ευκαιρία γι’ αυτό παρουσιάστηκε όταν το Ρωμαϊκό Ίδρυμα Ακινήτων της ανάθεσε να ιδρύσει ένα εκπαιδευτήριο για τα παιδιά της λαϊκής συνοικίας της Ρώμης Σαν Λορέντσο. Έτσι γεννήθηκαν το 1907 τα «Σπίτια των παιδιών» της Μ., σημαντικός σταθμός στην ιστορία του εκσυγχρονισμού της παιδείας, με αυτοδιδακτική κατεύθυνση και πρωτοβουλία. Το 1909 εγκαινιάστηκε η Εθνική Σειρά Μαθημάτων M., την οποία, μετά από τέσσερα χρόνια, ακολούθησε στη Ρώμη η αντίστοιχη Διεθνής Σειρά Μαθημάτων. Από το 1912 η Μ. άρχισε να επεξεργάζεται τη μέθοδό της για τα σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης. Η μέθοδος Μ. σημείωσε μεγάλη επιτυχία στην Ιταλία αλλά και σε άλλες χώρες: Ισπανία, Σουηδία, Ολλανδία, Αγγλία, Δανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ινδία κλπ. Μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο μετανάστευσε στην Αμερική, έπειτα στην Ισπανία και αργότερα στην Αγγλία. Το 1922 επέστρεψε για μερικά χρόνια στην Ιταλία, καθώς όμως συνάντησε εμπόδια από εκείνους που υποστήριζαν μια παιδαγωγική μέθοδο με ιδεαλιστικές και καθολικές κατευθύνσεις, ενώ οι αντιλήψεις της ήταν βασικά θετικιστικές (με τονισμό του ρόλου των αισθήσεων στη μάθηση, πολεμική κατά του στενά μυθικού κόσμου του παιδιού, αυστηρότητα στη χρήση «επιστημονικών» και προκαθορισμένων διδακτικών βοηθημάτων) εγκατέλειψε πάλι την πατρίδα της. Πέρασε στις Ινδίες το μεγαλύτερο μέρος του B’ Παγκοσμίου πολέμου, για να ξαναγυρίσει κατόπιν στην Ευρώπη. Ακόμα και σήμερα η μέθοδός της κατέχει σημαντική θέση μεταξύ των κατευθύνσεων της σύγχρονης παιδείας. Η Εθνική Εταιρεία M., που έχει την έδρα της στο Άμστερνταμ, οργανώνει περιοδικά συνέδρια. Στη μέθοδο Μ. τονίζεται η σημαντική ανάπτυξη της αυτοδιδασκαλίας και της εξατομίκευσης της διδασκαλίας, που είναι βασικά στοιχεία του «νέου σχολείου»: το παιδί, που στο «Σπίτι των παιδιών» έχει τη δυνατότητα να κινείται, να διαλέγει τη δραστηριότητα και την απασχόληση που προτιμάει, «προετοιμάζεται» μόνο του με τη βοήθεια του διδακτικού υλικού (βασικά αισθητού και κινούμενου), με αναφορές στην καθαυτό πνευματική ενέργεια, που εκλέγει ελεύθερα ο μαθητής, αλλά που έχει αυστηρά προκαθορισμένη λειτουργία, και με την υποβολή του περιβάλλοντος που είναι καμωμένο στα μέτρα του παιδιού. «Οι εντυπώσεις όχι μόνο εισχωρούν στην ψυχή του παιδιού, αλλά τη διαμορφώνουν» - έγραψε η Μ. στο έργο της Το μυστικό του παιδιού. «Αυτές ενσαρκώνονται μέσα του. Το παιδί δημιουργεί την πνευματική σάρκα του, χρησιμοποιώντας τα πράγματα που βρίσκονται στο περιβάλλον του». Πραγματοποιώντας αυτή την ατμόσφαιρα ελευθερίας εργασίας, η μέθοδος Μ. απέβλεπε στο να προωθήσει, με την αγωγή κυρίως των αισθήσεων, τη βαθύτερη ανάπτυξη του παιδιού, του οποίου η ωρίμαση πραγματοποιείται με ποιοτικά άλματα και «εκρήξεις», όπως είναι η κατάκτηση της γραφής και της ανάγνωσης ήδη από την ηλικία των 4-5 ετών. Μέσα στο πλαίσιο αυτό ο ρόλος του παιδαγωγού δεν εξαφανίζεται, αλλά μετατρέπεται σε ρόλο ενός επιστημονικού παρατηρητή, γνώστη του παιδικού ψυχικού κόσμου, που δεν επεμβαίνει άμεσα πάνω στο παιδί, αλλά περιορίζεται στο να προετοιμάζει (καθώς και να μεσολαβεί και να ελέγχει) το κατάλληλο υλικό και περιβάλλον. Η M., η συμβολή της οποίας στην ανανέωση της προσχολικής εκπαίδευσης είναι από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες στο χώρο του κινήματος της νέας εκπαίδευσης, έγραψε πολλά έργα, μεταξύ των οποίων αναφέρουμε: Η μέθοδος της επιστημονικής παιδαγωγικής εφαρμοσμένη στην αγωγή του παιδιού (1909), το οποίο επεξεργάστηκε ξανά και ξαναδημοσίευσε με τον τίτλο Η ανακάλυψη του παιδιού (1950), Η αυτοδιδασκαλία στη στοιχειώδη εκπαίδευση (1916), Εγχειρίδιο επιστημονικής παιδαγωγικής (1921), Το μυστικό του παιδιού (1950). Κατά τον εοορτασμό των εκατό χρόνων από τη γέννηση της μεγάλης παιδαγωγού οργανώθηκαν πολλά διεθνή συνέδρια, όχι μόνο για να τιμήσουν και να εξάρουν το σημαντικό έργο της, αλλά και να αξιολογήσουν και να μελετήσουν βαθύτερα τις εκπαιδευτικές μοντεσοριανές μεθόδους που αυτή είχε εφαρμόσει μέσα στα πλαίσια της νέας παιδαγωγικής. Στα «Σπίτια των παιδιών» που ίδρυσε η Ιταλίδα παιδαγωγός Μαρία Μοντεσόρι, ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να εκλέγει την απασχόληση που προτιμά. Από τα νεωτεριστικά στοιχεία της μεθόδου Μοντεσόρι, σημαντικότερα είναι εκείνα που συνδέονται με την αγωγή των αισθήσεων και την τόνωση του δημιουργικού ενδιαφέροντος του παιδιού. Στη μέθοδο Μοντεσόρι τονίζεται η σημαντική ανάπτυξη της αυτοδιδασκαλίας και της εξατομίκευσης της διδασκαλίας, που είναι βασικά στοιχεία του «νέου σχολείου».